Het Weeshuis

Maria van Nassau was de dochter van Prins Willem van Oranje en van Anna van Egmond, Gravin van Buren. Toen zij twee jaar was, overleed haar moeder en haar vader, nauw betrokken bij de opvolging van Keizer Karel V, zag ze zelden.

Op latere leeftijd ging zij naar Brussel, waar zij haar intrede deed aan het hof van de landvoogdes Margaretha van Parma. In 1567 nam Willem zijn dochter mee naar slot Dillenburg en plaatste haar onder de hoede van zijn moeder, Juliana van Stolberg. Dit omdat Willem had vernomen dat Koning Philips II Alva de opdracht zou geven in de Nederlanden het gezag te handhaven. Het voorgevoel van Willem bleek juist te zijn, zijn zoon Philips Willem werd door Alva als gijzelaar meegevoerd naar Spanje.

Ontstaan van het weeshuis

Na de dood van prins Willem van Oranje kwamen de bezittingen in handen van zijn zoon, doch die zat gevangen in Spanje! Maria werd belast met het beheer over de graafschappen Buren, Leerdam en de heerlijkheid IJsselstein. In 1595 huwde Maria, op 39 jarige leeftijd, haar jeugdvriend, de Duitse Graaf Philips van Hohenlohe te Buren. Philips beheerde de bezittingen van Maria en haar familie maar overleed al in 1606. Haar broer nam na zijn terugkeer het bestuur van de bezittingen van de Oranjes over en Maria kreeg uit de opbrengst van die vergoeding een rentevergoeding. Van dit geld stichtte zij bij acte van dotatie van 26 mei 1612 het weeshuis in Buren.

Voor de bouw van het weeshuis kon prinses Maria de hand leggen op een terrein waar het in 1420 door heer Willem van Buren gestichte Franciscanessenklooster van St. Barbara had gestaan, welke bij de grote brand in 1575 was verwoest. Op de toegangspoort van het museum staat: 'Maria van Nassau; geboren princesse van Oranje, Gravinne Douariere van Hohenlohe, heeft dit weeshuis gefundeerd anno 1613'.

Boven de poort staan drie beelden die de intentie van het weeshuis juist weergeven: 'Geloof, hoop en liefde'. De hoofdingang in de voorgevel wordt gevormd door een grote houten deur met een prachtig smeedijzeren sleutelplaat met handgreep. Boven die deur hangt een omlijste plaat met als eerbetoon aan de stichteres een vergulde tekst: ' 't Gelooff door hoop in liefde crachtich heeft beweegt dees princesse goetdadlich te stichten ter eere van Godt almachtich dit weeshuis om daarin gestadlich d'arme weese te geven alimentatie bethoent oock leser tot dese fundatie U christlick milt hert doet augementatie Godt sal u geven sijn ewige gratie'. 

Niet alle wezen werden opgenomen in het weeshuis. Prinses Maria had verzuimd orde op zaken te stellen op bestuurlijk en administratief beheer, zodat na haar dood in 1616 haar halfbroer Prins Maurits een reglement deed vaststellen. Hij bepaalde hierin dat dat het weeshuis zou worden bezet door '24 schamele wesen, 12 jonge knegtjes en 12 jonge meijskens. Bij de in gebruikneming van het weeshuis in 1619 werden er 6 wezen van ieder opgenomen. De wezen moesten ook 'echte geboren en gecomen sijn van eerlijke vrome ouders' en tevens afkomstig uit de oude Egmondse bezittingen, te weten de Graafschappen Buren en Leerdam met de baronie van Acquoy en de heerlijkheid Ijsselstein. De kinderen gingen gekleed in 'donkere tanneyt laken met 'M' op hunner linkermouw van orangje couleur' als herinnering aan de Stichteres welke tot 21 april 1953 met ere werd gedragen.

De bezetting van het weeshuis varieerde tussen de 12 en 40 kinderen met een gemiddelde van 25 kinderen. Het vaste personeel bestond uit een kleermaker, een naaijuffrouw en een tuinman die werden geholpen voor de daarvoor in aanmerking komende kinderen, zodat de onderhoudsuitgaven tot een minimum werden beperkt.